Раушан НҰРША. ӘН ЖҮЙРІГІ — ЖҮСЕКЕҢ

Қазақ әнінің ақтаңгер ардағы, ұлттық өнеріміздің бақыты үшін туып, бүкіл саналы ғұмырын ән құдіретіне арнаған «Ән Абайы» атанған Жүсекең – Жүсіпбек Елебеков бұрынғы Семей облысы, Қарқаралы уезі, Сартау болысына қарасты Қойтас ауылында 1904 жылы дүниеге келген. Әкесі Елебек – жас кезінен-ақ ән салып, күй шерткен жан. Әсіресе, «Жекеннің желпуі», «Бозайғыр», тағы басқа көптеген күйлерді шебер орындауымен көзге түсіпті.
Әкесімен бір туысқан Жақыпбек деген ағасын Жүсекең тікелей ұстазы санапты. Аққұба, көрікті келген Жақыпбек жасынан өнерге деген құштарлығымен дараланыпты. Өкінішке қарай, 23 жасында дүниеден озады. Өзі осыны сезінгендей-ақ, Жүсіпбекті 10 жасқа толар-толмаста-ақ қасына ертіп: «Менің өнерімді осы Жүсіпбек қана алып қалады»,– дейді екен. Көз­көргендердің айтуынша, Жү­секең ұстаз-ағасының барлық ор­ындаушылық мәнерін, қасиетін бойына қондырып алған көрінеді.
1931 жылдың мамыр айында Алматыдан Қазақ Мемлекеттік драма театрының директоры, жазушы Орынбек Беков ауылда жүрген Жү­сіпбекті жұмысқа шақырады. Осында жеке өзі және танымал әнші Рәбиға Есімжановамен бірге ән айтқан. Сонымен бірге, «Еңлік-Кебек», «Сүңгуір қайық», тағы бас­қа пьесаларда ой­наған.
Отызыншы жылдардың ортасынан былай Жүсекең бірыңғай кон­церттік жұмысқа ауысып, Жамбыл атындағы Мемлекеттік филармония­ға қызметке тұрады. Домбырамен және оркестр сүйе­мелдеуімен ән салып, жұрт на­зарына ілігеді. Ре­пертуа­рына ха­лық әндерімен қоса, Е.Бру­силов­ский, М.Төлебаев, Л.Ха­миди, А.Жұ­­бановтың және жас саз­гер­лердің шығармаларын енгізіп, ол ту­ындыларды халық аспаптары мен симфониялық оркестрлердің сүйемелінде, бар нәшіне келтіре ор­ындап жүрген.
Жүсіпбек ағамыз 1942-1943 жылдары Ұлы Отан соғысына барып, даңқты панфиловшылар дивизиясында бірнеше концерттер бергені жайында, осы сапарда Рамазан Елебаевпен жүздесіп, оның «Жас қазақ» әнін үйреніп келгендігі және оны алғаш рет орындап, жұртқа таныстырғаны жөнінде басылымдар мен кітаптарда талай рет жазылған болатын.
Аққуға үнін қосқан әншінің ерекше шабытпен, ешкімге ұқсамайтын өзіне ғана тән асқан шеберлікпен орындағаны Абай әндері – «Кө­зімнің қарасы», «Айттым сәлем, қаламқас», «Сегіз аяқ», «Қор болды жаным», «Бойы бұлғаң», «Татьянаның хаты» тәрізді әндер болды. Сондай-ақ, ре­пертуарынан берік орын алған «Қар­ғам-ау», «Құлагер», «Сұржекей», «Көгер­шін», «Қанатталды», «Жамбассипар», «Ағаш аяқ», тағы басқа ән­дері орындаушылық өнердегі ұлт­тық бояу-нақышымен, терең маз­мұнымен, сыр­шылдығымен танылып, әнші қабі­летінің шексіздігін, шоқтығы биіктігін көрсетті. Асқақ үнімен артында өшпес мұра қал­дырды.
Біртуар  сахна саңлағы, асқан талант иесі жайында қазақтың тұң­ғыш өнер академигі Ахмет Жұ­банов: «…Жү­сіпбек – үлкен өнер иесі, шебер әнші. Оның әншілік өнері әлі де хал­қының мәдени шөлін қандыру жолында ұрпақтан ұр­пақ­қа жалғаса береді»,– деген бола­тын.
Жүсекең XX ғасырда дәстүрлі орындаушылық өнердің мектебін қа­лыптастырып, дамытқан ұла­ғатты ұстаз ретінде бүгінгі ұрпағына қа­дірлі. Оның ел таныған дарынды шәкірттері – байтақ еліміздің түп­кір-түпкірінде жемісті еңбек етіп, дәс­түрлі орындаушылық өнердің алтын арқауын, шежірелі үрдісін жал­ғастырып, өздері де балауса талант­тарды қанаттандырып жүрген ұлағатты ұстаздар. Қазақ­станның халық артисі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, «Парасат» орденінің ие­гері, Астанадағы Ұлттық музыка ака­демиясының профессоры Қайрат Байбосынов та – ардақты ағаның ал­ғашқы шәкірттерінің бірі.
– Негізі, Арқаның ән мектебі осы ортада қалыптасып, оның алғашқы туын кө­тер­гендердің ле­гінде Ғаб­бас Айтбаев, Мағауия Көшкімбаев, Қали Байжанов, Қуан Лекеров, Жабай Тоғанды­қов, Жаңыл Қартабаева тә­різді ән дүлдүлдері болды. Солардың бү­гінгі із­басарлары – Мейір­хан Адамбеков, Жақ­сы­келді Кемалов, Сержан Мұсайын, Ерлан Құжиманов, тағы басқа да өнерлі өрендердің ізін ала кейінгі жас толқындар өсіп келеді. Кеншілер өлкесі – Қарағанды шаһары қара алтынның ғана емес, мәдениет пен өнердің де киелі ордасы екендігін қадап айтқым келеді. Республикалық деңгейде өткізіліп жүрген осынау ірі өнер додасының алар орны ерекше. Бұл конкурстың қанатын кеңге жайып келе жатқандығы қуантады. Осы арқылы талай балғын таланттың бағы жанып жүргендігін айрықша айтсақ, артық болмас.

Раушан НҰРША,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі.